نگاهی به تاریخچه یاک ۴۰

در این مطلب از سیم مدز قصد داریم نگاهی به تاریخچه یاک ۴۰ بیندازیم.سال ۱۹۶۰ با درخواست اتحاد جماهیر شوروی و ایرلاین های منطقه‌ایی با ویژگی های ، موتور جت یا توربوپراپ و قابلیت نشست و برخواست بر روی سطح ناصافی مانند علف ، شرکت هواپیماسازی یاکولوف اعلام آمادگی کرد.تا آن موقع لیسونوف ۲-Li و ۱۲-Il و ۱۴-Il قادر به برآورده کردن آن نیاز ها بودند.شرکت هایی مانند ایرفلوت تصمیم به جایگزینی هواپیمای طراحی شده یاک به جای مدل های مزبور کردند.نیاز سنجی های اولیه این شرکت ها مبنی بر عملیاتی بودن این هواپیما به صورت ایمن و رضایت بخش در باندهای نه چندان مسطح و با کیفیت بود ، طوری که بتواند در باندهای کمتر از ۷۰۰ متر در شرایط نامساعد آب و هوایی عملکرد خوبی داشته باشد.

شرکت یاکولوف مطالعاتش را بر روی دو نسخه از توربوپراپ و موتور جت این هواپیما آغاز کرد ، شاید طرحی بلند پروازانه بود ولی این شرکت بر روی نسخه‌ایی با عنوان VTOL (نشست برخاست عمودی) که توسط موتورهای جت یا‌ بروری بدنه یا زیر بال قرار داشتند ، مطالعات وسیعی انجام داد ؛ اما خیلی زود طرح اصلاحی خود مبنی بر هواپیمایی با سه موتور جت و بال های بدون عقب گرد با قابلیت حمل مسافر ۲۰ تا ۲۵ نفر منتشر کرد.نسخه اولیه این هواپیما با موتور های AI25 TURBOFAN که توسط شرکت Ivchenko در اوکراین همراه بود.سر انجام شرکت یاکولوف نسخه اولیه خود را با نام یاک ۴۰ با ۳ موتور AI 25 بال پایین و بدون پسگرایی و به همراه دم تی شکل و چرخ های جمع شونده سه تایی تحویل داد ؛ سیستم نیروی این هوایپما ، ۲ موتور مانند نمونه غربی اش در انتهای بدنه به همراه پایلون های کوچک و موتور سوم این هواپیما در انتهای بدنه در ریشه دم این پرنده را شامل میشد.موتور های AI 25 این پرنده بدون جت پایپ و بدون قابلیت ریورس و با قدرت موتور ۱۴/۷ کیلونیوتن بودند.کابین مسافر با قطر استاندارد ۲/۴ متر و به طول ۳/۲۰ و قابلیت حمل ۲۴-۲۷ مسافر در حالت ۳ نفر پهلو به پهلو یا ۳۲ نفر در حالت ۴ نفر پهلو به پهلو بود و همچنین مسافرین می توانستند توسط پله های جمع شونده انتهایی بدنه ، سوار یا پیاده شوند.

ساختار درونی بال یاک ۴۰ از ۳۴ ریب آلومینیومی با حفره های سبک کننده و یک تیر اصلی سرتاسر بال و مجموع ۶ عدد استرینگر در سطوح بالایی و پایینی بال تشکیل شده است ؛ روکش این سازه مستحکم از فلز دورالومین بوده که آلیاژی از مس و آلومینیم و منگنز می باشد.بال یاک ۴۰ متشکل از ۲ کنسول است که هر کنسول متشکل از سه بخش ایلرون ، ۳ تکه فلپ ساده تک شکافه و در مدل های بعدی اسپویلر جهت کاهش سرعت در مواقع ضروری نیز بود.تانک های سوخت این هواپیما به ظرفیت ۳۸۰۰ لیتر در بال های این هواپیما قرار داده شدند که یکی از چالش های طراحی این هواپیما محسوب میشد چرا که تیر اصلی بال که سرتاسر بال را فرا گرفته حجم زیادی از فضای درون بال را گرفته بود ، اما یاک ۴۰ تا آن موقع اولین هواپیمای ساخت اتحاد جماهیر شوروی بود که مقررات و استانداردهای سازمان های غربی را کسب کرده بود.با توجه به نیاز اولیه که قابلیت نشست و برخاست در باندهای بسیار کوتاه بود بال های این هواپیما در بخش انتهایی خود مجهز به فلپ های ساده و یک تکه و بدون هیچگونه سیستم برازایی در لبه حمله و همینطور بدون سیستم ریورسی بر روی ۲ موتور اطراف بدنه و دریچه ریورس در بخش انتهایی بدنه بود و همینطور باید در نظر داشت که زاویه ۱۱ درجه ایی این پرنده با توجه به سرعت پرواز ۲۴۰ ناتیکال مایلی آن و طول باند کوتاه عملیاتی خود بهترین انتخاب برای بیشترین بازدهی بوده است طوری که با توجه به برد و ارتفاع پروازی این پرنده و همین طور محدودیت باند پروازی بازدهی بال با زاویه عقبگرد ۱۱ درجه بهترین گزینه است.

اولین نمونه آزمایشی از ۵ نمونه این هواپیما در ۲۱ اکتبر سال ۱۹۶۶ پرواز کرد و در سال ۱۹۶۸ گواهی پرواز جماهیر شوروی را دریافت نمود.این پرنده اولین پرواز تجاری خود را برای شرکت ایرفلوت در سال ۱۹۶۸ به ثبت رساند و در سال ۱۹۷۲ طی تغییراتی در مجموعه سیستم دم عمودی وارد ناوگان ایرفلوت شد ، همچنین در سال ۱۹۷۴ با تعویض در سمت راست جلو بدنه هواپیما با ۶ پنجره و با تغییراتی در مجموعه سیستم سوخت موجب افزایش برد بدون سوخت گیری مجدد این هواپیما شد و در سال ۱۹۷۵ اخرین تغییرات در کابین مسافری این هواپیما با تغییر تعداد ۹ پنجره به ۸ پنجره در سمت راست این هواپیما انجام شد.

بنابر اسناد یافت شده یاک ۴۰ ، ۲ بار در ایران حضور داشته است.اولین بار در سال ۱۹۷۱ تور معرفی این هواپیما در کشور های ایران ، آلمان غربی ، آفریقای جنوبی و امریکا بوده و بار دیگر خرید یک فروند یاک ۴۰ توسط شرکت قشم ایر با ریجستر EP-TQP در سال ۲۰۰۱ که با سابقه پرواز در ایرلاین ایرفلوت با ۱۱۱۵۶ ساعت پرواز بود ؛ اما سرانجام این پرنده در ایران با سانحه‌ایی دلخراش به همراه رجال دولتی همراه شد.۱۷ می سال ۲۰۰۱ هنگامی که رجال دولتی جهت افتتاح فرودگاه جدید گرگان راهی گرگان بودند بدلیل ضعف سیستم ناوبری و تاثیر صاعقه ها بر این سیستم غیر قابل اطمینان ، خلبان تصمیم به برگشت به سوی مبدا یعنی تهران کرده بود که بخاطر شرایط جوی نامساعد در رشته کوهای البرز سقوط کرد و همه ۵ خدمه پروازی به همراه ۲۵ نفر مسافر آن کشته شدند.

گزارش اولیه از این سانحه :

تاریخ : ۲۱ می ۲۰۰۱

مکان : دشت ناز – ایران

دلیل اصلی : بدی شرایط جوی

تعداد کشته شدگان : تمامی ۲۸ سرنشین این پرواز

باید خاطر نشان دیگر سانحه های مرگبار این پرنده بدلایل اساسی از جمله خستگی تیر اصلی در بال ، مشکل پیکربندی در دم عمودی این پرنده نیز بوده است.

در نهایت پس از تولید ۱۰۱۳ فروند از این پرنده در نوامبر ۱۹۸۱ شرکت یاکولوف تولیدات خود را متوقف کرد ، در طول سال های خدمت این پرنده ۳۵۴ میلیون مسافر فقط توسط شرکت ایرفلوت جابجا شدند ، این پرنده با پرواز به بیش از ۲۷۶ منطقه و ۷۶ کشور و کسب گواهی های پرواز از کشور های ایتالیا و آلمان شرقی و امریکا در سال ۱۹۸۰ از مدل یاک ۴۰ اس به پرنده موفق در بلوک شرق مبدل شد.

Yak 40 : اولین نمونه تولید شده

Yak 40-25 : مدل نظامی این هواپیما به همراه دماغه اصلاح شده MiG-25R و SRS-4A Elint

Yak-40 AKVA(Aqua) : تغیراتی در دماغه نصب شده و نصب پایلون ها و سنسور و جمرهای فعال زیر بال نصب شده اند.

Yak 40D : مدل برد بلندتر این طرح به همراه نصب سیستم ریورس بر روی موتور

Yak 40 EC : مدل صادراتی

YAK 40 K : مدل کارگو ( مخصوص حمل بار )

YAK 40 TTL : با درخواست نیروی هوایی روسیه نمونه ۲ موتوره این پرنده با موتور های LF507-1N توربوفن ساخته شرکت لی کامینگ با قدرت هر موتور ۳۱/۱ کیلونیوتن ساخته و در سال ۲۰۱۷ قرار به تحویل به سازمان مزبور می باشد.

و دیگر مدل های متنوع که بر اساس نیاز های منطقه‌ایی تغییرات جزئی داده شده اند.

خدمه کاکپیت : ۳ نفر ، دو نفر خلبان ، کمک خلبان و یک نفر مهندس پرواز

ظرفیت : ۳۲ نفر

طول بدنه : ۲۰.۳۶ متر

طول بال : ۲۵ متر

ارتفاع از سطح زمین : ۶.۵۰ متر

مساحت بال : ۷۰ متر مربع

وزن خالی هواپیما : ۹۴۰۰ کیلوگرم

بیشینه وزن مجاز برخاست : ۱۵۵۰۰ کیلوگرم

سیستم نیرو : ۳ موتور AI 25 شرکت Ivchenko هر موتور ۷/۱۴ کیلونیوتن

عملکرد :

بیشینه سرعت : ۵۵۰ کیلومتر در ارتفاع ۷۰۰۰ متر بیشترین سرعت کروز

برد عملیاتی : ۱۸۰۰ کیلومتر

ارتفاع سرویس دهی : ۸۰۰۰ متر

نرخ صعود : ۸ متر بر ثانیه

در اوایل سال ۱۹۷۰ بدنبال درخواست شرکت مسافربری ایرفلوت لیستی از نیازمندی های خود رقابتی بین شرکت های هواپیماسازی ایلوشین ، توپولوف و یاکولوف ایجاد شد که در این مسابقه شرکت مزبور با طرحی با عنوان yak 42 با ظرفیت حمل ۱۰۰ تا ۱۲۰ مسافر برنده این رقابت شد.اما همچنان این پرنده مانند پرنده قبلی یاک ۴۰ قابلیت نشست و برخاست بر سطوح با کیفیت پایین در شرایط نامساعد آب و هوایی و همینطور نداشتن هیچ گونه سیستم ریورسی در موتور های خود بود اما با تفاوت های بسیار اشکار نسبت طرح قبلی مانند زاویه پسگرایی ۲۳ درجه و موتور های قدرتمند ۶۳ کیلونیوتن محصول شرکت لوتارو بود همچنین این پرنده سه مخزن سوخت که دو مخزن درون بال ها و یک مخزن در بخش مرکزی بدنه و به مجموعه حجم ۲۳۱۷۵ لیتر قرار داده شدند.

سیستم چرخ های فرود این هواپیما متحرک بوده و زیر بدنه و بال ها جمع می شوند ، همچنین سیستم اویونیک شامل مدل استاندارد groza – ۴۲ رادار هوا شناسی و رادیو برقراری ارتباط و سیستم استاندارد و کارامد اتوپایلوت با دقت مناسب جهت تقرب خودکار با استاندار CAT III نیز بود.

مانند یاک ۴۰ این پرنده بدون احتساب مهمانداران شامل ۳ نفر خلبان ، ۲ نفر کمک خلبان و خلبان و ۱ نفر مهندس پرواز میشد.کابین مسافر این پرنده در ۲ ردیف سه صندلی کنار هم چیده میشد که حداکثر ظرفیت ۱۲۰ نفر را داشت و یا به صورت ۲ کلاس متفاوت ، ۸ صندلی برای درجه یک و ۹۶ صندلی توریست به مجموع ۱۰۴ صندلی چیده میشود.

تا سال ۱۹۹۵ مجموع ۱۸۵ فروند از این پرنده ساخت و تحویل مشتریان خارجی یعنی کوبا و چین و مشتریان داخلی اتحاد جماهیر شوروی شد.اما همچنان یاک ۴۰ موفق تر از یاک ۴۲ محسوب میشد که دلیل اصلی این موضوع تاخیر در تحویل یاک ۴۲ و قابلیت های بهتری نظیر هزینه تعمیر نگهداری بر ساعت یاک ۴۰ نسبت به مدل ۴۲ این شرکت بود.

در ابتدا این پرنده تنها برای استفاده داخلی اتحاد جماهیر شوروی در نظر گرفته شد اما با استقبال کشور های بین المللی اصلاحاتی نظیر استفاده برچسب های انگلیسی در داخل و خارج از این پرنده با نام YAK 42 ML نیز پذیرفت.

YAK 42 D : با اضافه کردن تانک های سوخت بیشتر ، برد بیشتر این پرنده میسر شد.

مشخصه های ظاهری :

طول بال : ۳۷.۸۸ متر

مساحت بال : ۱۵۰ متر مربع

طول بدنه : ۳۶.۳ متر

ارتفاع از زمین : ۹.۳۹ متر

وزن خالی : ۳۲۵۰۰ کیلو گرم

بیشینه وزن برخاست : ۵۴۰۰۰ کیلوگرم

بیشینه سرعت عملیاتی : ۸۱۰ کیلومتر بر ساعت

طول باند برخواست : ۷۰۰ متر

طول باند فرود : ۱۸۰۰ متر

ارتفاع کروز : ۷۶۰۰ متر

بیشترین برد : ۳۸۰۰ کیلومتر

مطالعه بیشتر